Đã bao giờ bạn tự hỏi: Khi bạn đặt vé máy bay trên ứng dụng Traveloka, làm sao ứng dụng này biết được chính xác số ghế trống của Vietnam Airlines hay Vietjet Air trong thời gian thực? Hay khi bạn chơi game và chọn "Đăng nhập bằng Facebook", làm thế nào trò chơi đó biết được tên và ảnh đại diện của bạn mà không cần bạn phải nhập lại từ đầu?
Chúng không hề dùng chung một cơ sở dữ liệu, và chúng cũng không "hack" vào hệ thống của nhau. Câu trả lời cho sự kết nối kỳ diệu đó chính là nhờ Web API.
Trong kỷ nguyên công nghệ 4.0, Web API đóng vai trò như một mạch máu lưu thông dữ liệu giữa các nền tảng khác nhau. Tuy nhiên, thuật ngữ này thường bị coi là quá kỹ thuật và khó hiểu.
Bài viết này Thiết kế Web Cần Thơ cam kết sẽ giải thích Web API là gì theo cách đơn giản nhất, sử dụng những ví dụ đời thường để ngay cả khi bạn không biết một dòng code nào, bạn vẫn hiểu rõ bản chất và tầm quan trọng của nó.
Để hiểu Web API, trước tiên chúng ta cần tách nghĩa từng phần của nó.
API là viết tắt của Application Programming Interface (Giao diện lập trình ứng dụng). Hiểu nôm na, nó là một bộ quy tắc và cơ chế cho phép hai phần mềm khác nhau có thể "nói chuyện" và tương tác với nhau.
Web API là một loại API cụ thể hoạt động trên nền tảng web. Nó sử dụng các giao thức web chuẩn (thường là HTTP hoặc HTTPS) để cho phép các ứng dụng khác nhau (như website, mobile app) kết nối và trao đổi dữ liệu với máy chủ.
Ngày nay, khi nhắc đến API trong thiết kế website hay phát triển ứng dụng, người ta thường mặc định đó là Web API (thường được xây dựng theo chuẩn RESTful).
Đây là ví dụ kinh điển và dễ hiểu nhất để hình dung về cách hoạt động của Web API:
Hãy tưởng tượng bạn đang đi ăn tại một nhà hàng sang trọng.
Bạn (Client/App): Là người dùng đang cầm thực đơn (Menu). Bạn cần món ăn (dữ liệu) nhưng bạn không thể tự xông vào bếp để nấu.
Nhà bếp (Server/Database): Là nơi chứa nguyên liệu, công thức và các đầu bếp đang làm việc. Đây là nơi xử lý và lưu trữ dữ liệu. Bạn không biết bếp nằm ở đâu và cũng không biết đầu bếp nấu như thế nào.
Người bồi bàn (Web API): Đây chính là nhân vật quan trọng nhất. Người bồi bàn sẽ đến bàn của bạn, ghi nhận yêu cầu (món bạn chọn), mang yêu cầu đó vào nhà bếp, chờ bếp làm xong và mang món ăn ra cho bạn.
Trong mô hình này, Web API chính là người bồi bàn. Nó là người đứng giữa, nhận lệnh từ ứng dụng (Bạn), chuyển đến máy chủ (Nhà bếp) và trả kết quả về lại cho ứng dụng. Nhờ có "người bồi bàn", bạn không cần biết nhà bếp lộn xộn thế nào, bạn chỉ cần biết mình sẽ nhận được món ăn ngon.
Tóm lại: Web API giúp các phần mềm "giao tiếp" với nhau mà không cần biết "nội tình" bên trong của nhau.
Mặc dù quy trình kỹ thuật bên dưới khá phức tạp, nhưng chúng ta có thể tóm tắt luồng đi của dữ liệu qua Web API bằng 4 bước đơn giản sau đây.
Gửi yêu cầu (Request): Ứng dụng phía người dùng (ví dụ: App điện thoại) gửi một yêu cầu thông qua đường truyền Internet (sử dụng các phương thức HTTP như GET, POST, PUT, DELETE) đến địa chỉ của Web API (URL).
Ví dụ: App Traveloka gửi yêu cầu: "Cho tôi xem danh sách chuyến bay đi Hà Nội ngày mai".
Xử lý trung gian: Web API tiếp nhận yêu cầu. Nó sẽ kiểm tra xem yêu cầu này có hợp lệ không (đúng cú pháp không, có quyền truy cập không - xác thực qua Token/API Key). Nếu hợp lệ, nó chuyển yêu cầu đến Máy chủ (Server).
Lấy và Xử lý dữ liệu: Máy chủ nhận lệnh từ API, truy vấn vào Cơ sở dữ liệu (Database) để lấy thông tin cần thiết hoặc thực hiện tính toán.
Ví dụ: Máy chủ của Vietnam Airlines kiểm tra kho vé và lấy ra danh sách ghế trống.
Trả về (Response): Máy chủ gửi kết quả lại cho Web API. Web API sẽ đóng gói kết quả này (thường dưới dạng JSON hoặc XML) và gửi ngược lại cho Ứng dụng của người dùng. Ứng dụng sẽ hiển thị thông tin này lên màn hình cho bạn xem.
Tại sao các lập trình viên và doanh nghiệp lại ưa chuộng sử dụng Web API đến vậy? Dưới đây là những đặc điểm làm nên sức mạnh của nó.
Đây là lý do số 1 khiến Web API trở nên phổ biến. Trước đây, nếu bạn muốn làm một Website và một App Mobile, bạn có thể phải viết hai hệ thống xử lý riêng biệt.
Nhưng với Web API, bạn chỉ cần xây dựng một "bộ não" (Backend) duy nhất. Website, Ứng dụng iOS, Ứng dụng Android, hay thậm chí là phần mềm trên máy tính đều có thể kết nối vào cùng một Web API đó để lấy dữ liệu. Điều này giúp tiết kiệm chi phí phát triển và đảm bảo dữ liệu luôn đồng bộ.
Web API thường trả về dữ liệu dưới dạng JSON (JavaScript Object Notation) hoặc XML.
Trong đó, JSON là định dạng phổ biến nhất hiện nay vì nó rất nhẹ, cấu trúc đơn giản và dễ đọc (cả với người và máy).
Dữ liệu nhẹ giúp tốc độ truyền tải nhanh hơn, tiết kiệm băng thông cho cả máy chủ và người dùng (đặc biệt quan trọng với người dùng 3G/4G).
Web API là chìa khóa của tự động hóa doanh nghiệp. Nó giúp các hệ thống tự động cập nhật thông tin mà không cần con người can thiệp.
Ví dụ: Website bán hàng của bạn có thể tự động cập nhật tỷ giá USD/VND hàng ngày bằng cách gọi API từ ngân hàng, thay vì bạn phải nhập tay mỗi sáng.
Bất kỳ công nghệ nào cũng có hai mặt. Hiểu rõ ưu điểm của Web API và nhược điểm của nó giúp bạn có chiến lược sử dụng hiệu quả.
Bảng so sánh ưu nhược điểm
| Ưu điểm (Pros) | Nhược điểm (Cons) |
| Dễ dàng tích hợp: Kết nối linh hoạt giữa các hệ thống khác nhau (VD: Web PHP kết nối với App Java). | Vấn đề bảo mật: Vì API công khai trên môi trường web, nó dễ bị tấn công nếu không được bảo mật kỹ (cần Token, OAuth). |
| Mã nguồn nhẹ: Tốn ít băng thông, phản hồi nhanh. | Phụ thuộc Internet: Web API cần mạng để hoạt động. Mất mạng đồng nghĩa với mất kết nối. |
| Linh hoạt: Dễ dàng nâng cấp hệ thống backend mà không ảnh hưởng nhiều đến giao diện người dùng. | Độ trễ (Latency): Việc truyền tải qua lại giữa các server có thể gây ra độ trễ nhỏ so với xử lý trực tiếp. |
| Đa dạng thiết bị: Hoạt động tốt trên mọi thiết bị (Mobile, Desktop, IoT). | Chi phí vận hành: Nếu lưu lượng gọi API quá lớn, chi phí server có thể tăng cao. |
Nếu bạn là chủ doanh nghiệp hoặc người quản lý dự án, bạn nên cân nhắc yêu cầu đội ngũ kỹ thuật triển khai Web API trong các trường hợp sau:
Phát triển Ứng dụng Mobile (Mobile App): Nếu bạn muốn App của mình lấy dữ liệu sản phẩm, tin tức từ Website hiện có, bắt buộc phải dùng Web API.
Tích hợp Cổng thanh toán: Khi bạn muốn website chấp nhận thanh toán qua Momo, VNPay, ZaloPay... bạn đang sử dụng Web API của các nhà cung cấp này.
Kết nối hệ thống nội bộ: Khi bạn muốn phần mềm CRM, phần mềm kế toán và website bán hàng tự động đồng bộ đơn hàng với nhau.
Single Page Application (SPA): Nếu bạn muốn xây dựng các website hiện đại, không cần tải lại trang khi chuyển mục (sử dụng ReactJS, VueJS...), Web API là thành phần bắt buộc.
Web API là gì? Tóm lại, nó chính là "người phiên dịch", là cầu nối không thể thiếu trong kỷ nguyên công nghệ 4.0, giúp mọi phần mềm, ứng dụng trên thế giới có thể "nắm tay nhau" và cùng hoạt động trơn tru.
Hiểu về Web API không chỉ là kiến thức của lập trình viên. Đối với chủ doanh nghiệp, việc nắm bắt khái niệm này giúp bạn đưa ra các chiến lược phát triển phần mềm linh hoạt hơn (ví dụ: xây dựng Website trước, sau đó tận dụng Web API để phát triển Mobile App sau mà không tốn quá nhiều chi phí làm lại từ đầu).
